علل بوی بد دهان
در لغت‌نامه پزشکی، بوی بد دهان به عنوان “هالیتوزیس” یا “فتور اوریس” شناخته می‌شود. تقریباً ۲۵ درصد افراد با این مشکل روبرو هستند و علل آن ممکن است متنوع باشد، اما در اغلب موارد به بهداشت دهان و دندان برمی‌گردد.
از علل هالیتوزیس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. بهداشت ضعیف دندان
توسط باکتری‌ها، ذرات غذایی که در دندان‌ها یا دهان باقی می‌مانند تجزیه می‌شوند. این فرایند ترکیبی از باکتری‌ها و غذای پوسیده است که باعث بوی نامطبوع می‌شود. با استفاده از نخ دندان و مسواک زدن می‌توان جلوی باقی ماندن مواد غذایی و تشکیل پوسیدگی را گرفت. همچنین، مسواک زدن می‌تواند به برداشتن پلاک (ماده چسبناک جمع شده روی دندان) کمک کند، زیرا تجمع پلاک علاوه بر ایجاد بو، می‌تواند حفره‌ها و بیماری پریودنتال (بیماری لثه) را نیز به وجود آورد.
۲. دهان خشک
از آن جایی که بزاق نقشی اساسی در تمیز نگه داشتن و کاهش بوی بد دهان ایفا می‌کند در صورت عدم تولید بزاق کافی، خشکی دهان رخ داده و منجر به ایجاد بوی بد می‌شود. مشکل در غدد بزاقی، با دهان باز خوابیدن، مصرف داروهای خاص مثل داروهای فشار خون و بیماری‌های ادراری می‌توانند منجر به خشکی دهان شوند.
۳. غذاها و نوشیدنی‌های قوی
مصرف غذاها و نوشیدنی‌های با بوی قوی چون پیاز، سیر، قهوه و … می‌توانند باعث ایجاد بویی تند شده که تا ۷۲ ساعت در نفس حس می‌شود. چرا که روغن این غذاها در طول هضم توسط معده جذب شده و با جریان خون به ریه‌ها وارد می‌شود و با هر بار تنفس به مشام می‌رسند.
۴. بیماری پریودنتال (Periodontal disease)
محیط ایده آل برای رشد باکتری‌ها، ذرات غذای گیر کرده در فضاهای بین دندانی و پلاک است که به سرعت در ناحیه لثه جمع شده و با گذشت زمان معدنی و به تارتار تبدیل می‌شود و می‌تواند بیماری پریودنتال یا بیماری لثه را به همراه داشته باشد. با مسواک زدن نه تنها تارتار پاک نمی‌شود، بلکه تلاش برای پاک کردن باعث افزایش تحریک لثهها نیز خواهد شد.
این تارتار‌ها می‌توانند پاکت‌ها یا سوراخ‌های کوچکی را در ناحیه بین دندان‌ها و لثهها ایجاد کرده و باعث تجمع غذا و باکتری‌ها در آنها شده و بوی شدیدی را ایجاد کنند.
۵. مصرف داروها
برخی از داروها با تجزیه شدن و انتشار مواد شیمیایی در تنفس می‌توانند بو ایجاد کنند، مثل نیترات‌های مورد استفاده برای درمان آنژین، برخی از مواد شیمیایی شیمی درمانی و برخی آرام بخش‌ها مانند فنوتیازین‌ها
۶. سیگار کشیدن
کشیدن سیگار باعث خشک شدن دهان و ایجاد بوی بده شده و می‌تواند منجر به بدتر شدن بوی نفس شود.
۷. رژیم های غذایی نامناسب
مصرف ناشتای مواد غذایی کم کربوهیدرات به دلیل تجزیه چربی‌های تولید کننده مواد شیمیایی به نام کتون بوی بد دهان را ایجاد می‌کنند.
۸. شرایط سینوس، دهان یا گلو
بوی بد دهان می‌تواند در شرایط زیر نیز ایجاد شود:
- عفونت‌های سینوسی
- عفونت در دستگاه تنفسی فوقانی یا تحتانی
- پس از تخلیه بینی
- برونشیت مزمن
- سنگ‌های لوزه
۹. بیماریها
بوی ناخوشایند دهان ممکن است از عوارض بیماری‌های زیر باشد:
- بیماری یا نارسایی کلیه
- بیماری یا نارسایی کبد
- دیابت
- آپنه خواب
۱۰. اختلال رفلاکس معده به مری (GERD)
یکی از شایع‌ترین علل بوی بد دهان رفلاکس معده است. در این اختلال جریان معکوس محتویات معده مانند غذای هضم نشده، صفرای برگشت شده و اسیدهای معده به مری رخ داده و منجر به بوی نامطبوع دهان نیز می‌شود.
۱۱. جسم خارجی
وجود جسم خارجی در حفره بینی به خصوص در کودکان، می‌تواند بوی بد دهان را دربر داشته باشد.
۱۲. کتواسیدوز (Diabetic ketoacidosis)
در صورت پایین بودن زیاد سطح انسولین در فرد مبتلا به دیابت، بدن قادر به استفاده از قند نبوده و از ذخایر چربی استفاده می‌کند. تجزیه این چربی‌ها منجر به تولید کتون‌ها شده و زیاد شدن آنها سمی است و بوی مشخص و نامطبوعی را ایجاد می‌کنند. این بیماری می‌تواند جدی و تهدید کننده زندگی نیز باشد.
۱۳. انسداد روده (Bowel obstruction)
در صورت وجود استفراغ به مدت طولانی به خصوص در صورت وجود انسداد روده، تنفس بوی مدفوع خواهد داد.
۱۴. برونشکتازی (Bronchiectasis)
این وضعیت منجر به گسترده شدن غیر طبیعی راه‌های هوایی شده و باعث ایجاد مخاط و درنتیجه بوی بد دهان می‌شود.
۱۵. پنومونی آسپیراسیون (Aspiration pneumonia)
استفراغ، بزاق، غذا یا مایعات استنشاقی منجر به تورم یا عفونت در ریه‌ها یا مجاری شده و بوی نامطبوع ایجاد می‌کند.
تشخیص بوی بد دهان
- با گذاشتن یک گاز استریل روی زبان خود و وجود لکه زرد یا بو روی گاز، میتوانید از وجود مقادیر زیادی VSC روی زبان آگاه شوید.
- پشت دست خود را لیس زده و بعد از ده دقیقه آن را بو کنید و یا بعد از کشیدن نخ دندان بوی آن را بسنجید، وجود بو نشان دهنده وجود نمک‌های گوگردی در بزاق دهان است.
- سنجش بوی بد دهان یک معیار علمی تر بوده که می‌توان با آن میزان سولفید موجود در نفس را اندازه گیری کرد.
در صورت وجود هریک از این موارد فورا به دندانپزشک مراجعه کنید. شما میتوانید با مراجعه به کلینیک بابکان با یک دندانپزشک حاذق مشورت کنید. دندانپزشک با بوییدن تنفس شما و بررسی مواردی از قبیل نحوه مسواک زدن و کشیدن نخ دندان، نوع غذای مصرفی، آلرژی یا بیماری، مصرف داروها و میزان خروپف بیمار بوی دهان را ارزیابی می‌کند.
ممکن است به بیمار توصیه کند که صبح، قبل از مسواک زدن با او ملاقات کند و یا برای تشخیص علت بوی نامطبوع، دهان، بینی و زبان بیمار را بو کرده و منبع بو را تشخیص دهد و از موارد زیر نیز استفاده کند:
- هالیمتر (Halimeter): برای اندازه گیری ترکیبات گوگردی موجود در دهان کاربرد داشته و سطح پایین گوگرد را مشخص می‌کند.
- کروماتوگرافی گازی (Gas Chromatography): این آزمایش برای اندازه گیری سه ترکیب گوگرد فرار (سولفید هیدروژن، متیل مرکاپتان و دی متیل سولفید) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- تست BANA: جهت اندازه گیری سطح یک آنزیم خاص که توسط باکتری‌های عامل هالیتوز تولید می‌شود.
- آزمایش بتا-گالاکتوزیداز (Beta-galactosidas): سطوح آنزیم بتا-گالاکتوزیداز با بوی دهان در ارتباط است.
اگر پزشک تشخیص دهد که منبع بو از دندان یا دهان نیست، ممکن است بیمار را به متخصصان دیگر ارجاع دهد.
روش های جلوگیری
برای جلوگیری از ایجاد بوی ناخوشایند دهان موارد زیر را در نظر بگیرید:
- مسواک زدن و نخ دندان را جدی بگیرید.
- از دهانشویه بدون الکل برای از بین بردن میکروب‌ها و باکتری‌ها استفاده کنید.
- زبان خود را به خوبی شستشو داده و تمیز کنید.
- تا جای ممکن از خوردن غذاها و نوشیدنی‌های با بوی قوی مثل ادویه‌ها، سیر و پیاز خودداری کنید.
- مصرف میوه و سبزیجاتی مانند سیب، هویج، گلابی، خیار و کاهو که سرشار از آنتی اکسیدان هستند را در برنامه رژیم غذایی خود قرار دهید.
- از دمنوش‌ها و گیاهانی مانند چای سیاه، چای سبز و جعفری تازه استفاده کنید.
- از خشکی دهان جلوگیری کنید.
- غرغره کردن آب نمک برای شستشوی ته حلق را نادیده نگیرید.
- دندان‌های مصنوعی و محافظ‌ها و نگهدارنده‌های دهان را روزانه تمیز کنید.
- مسواک قدیمی خود را هر ۳ ماه یک بار تعویض کنید.
- هر ۶ ماه یکبار برای چکاپ به دندانپزشک مراجعه کنید.
چطور بوی بد دهان را از بین ببریم؟
همان طور که در بالا ذکر شد، اغلب بوی بد دهان به دلیل بیماری‌های دندان ظاهر می‌شود. برای خلاص شدن از شر این مشکل، باید با دندانپزشک ملاقات کنید. متخصص با ارزیابی وضعیت بیمار مشکل را تشخیص داده و درمان را آغاز می‌کند:
- تمیز کردن حرفه ای دندان: حذف پلاک و تارتار با استفاده از جرمگیری لثه و دندان
- درمان پوسیدگی، لثه، رفع ریشه‌های پوسیده، دندان‌های غیر قابل ترمیم
- برداشتن ساختارهای دندانی، نصب مجدد آنها پس از پاکسازی کامل حفره دهان
- بیان توصیه‌های بهداشت دهان و دندان: انتخاب خمیر دندان و مسواک، دهانشویه مناسب، نخ دندان و مشاوره در مورد استفاده از آنها، جلوگیری از خشکی دهان و تجویز محصول بزاق مصنوعی
در صورت وجود مشکلات پزشکی زمینه‌ای مثل عفونت سینوسی، بیماری کلیوی و …، باید این بیماریها برای بهبود بوی نفس درمان شوند.
