بیماری لثه یا ژنژیویت به عنوان التهابی در بافت‌های نگهدارنده و دور دندان توصیف می‌شود که به طور عمومی ناشی از عدم رعایت بهداشت دهان و دندان است. ژنژیویت، که همچنین به عنوان التهاب لثه شناخته می‌شود، یک عارضه بسیار رایج است و در شدت‌های مختلف رخ می‌دهد. علامت اصلی ژنژیویت، تورم و قرمزی لثه‌هاست و در هنگام مسواک زدن یا استفاده از نخ دندان خونریزی رخ می‌دهد. مهمترین تفاوت ژنژیویت با پریودنتیت این است که در حالتی که برخی از بیماران هر دو عارضه را تجربه می‌کنند، این دو بیماری قابل تمایز هستند.
علاوه بر تورم و قرمزی لثه‌ها و خونریزی، ژنژیویت ممکن است با علائم دیگری همراه باشد. این شامل بوی نامطبوع دهان، طعم بد در دهان، لثه‌های حساسیت زیاد، جریان خون غیرمعمول در دهان و حتی بروز پوسیدگی و لغزش دندان‌ها است. اگر ژنژیویت بدون درمان مناسب پیشروی کند، ممکن است به پریودنتیت تبدیل شود که در آن التهاب به بافت‌های عمیق‌تر و حتی استخوان دست می‌دهد و می‌تواند منجر به تلفن بیشتر دندان‌ها و عدم پایداری آنها شود. بنابراین، رعایت بهداشت دهان و دندان منظم، شامل مسواک زدن منظم، استفاده از نخ دندان و مراجعه منظم به دندانپزشک، بسیار مهم است تا احتمال بروز و پیشرفت ژنژیویت کاهش یابد. همچنین، در صورت مشاهده هرگونه علایم ژنژیویت، توصیه می‌شود به دندانپزشک مراجعه و درمان مناسب را برای بهبود و حفظ سلامت لثه‌ها انجام داد.
تفاوت بین بیماری ژنژیویت و پریودنتیت
ژنژیویت یا التهاب لثه، بافت‌های دور دندان را درگیر می‌کند، در حالی که پریودنتیت به عنوان یک پی‌آمد از التهاب یا عفونت در استخوان زیر لثه توصیف می‌شود. ژنژیویت هنگامی شروع می‌شود که ذرات غذایی با آب دهان ترکیب شده و باکتری‌ها پلاکی را تولید می‌کنند که به سطوح دندان‌ها متصاحب می‌شود. اگر جرم و پلاک دندانی با مسواک زدن و استفاده از نخ از روی دندان‌ها به‌درستی پاک نشود، به مواد معدنی تبدیل می‌شود و جرم شکل می‌گیرد. جرم بسیار سفت است و تنها با جرمگیری تخصصی در مطب دندانپزشک می‌توان آن را از روی دندان برداشت. هر دو پلاک و جرم، حاوی باکتری‌های ضار هستند و اگر از روی دندان‌ها پاک نشوند، لثه‌ها را تحریک می‌کنند و باعث بروز بیماری ژنژیویت می‌شوند. اگر ژنژیویت درمان نشود، به طور عمومی از لثه به استخوان گسترش پیدا کرده و در نتیجه بیماری پریودنتیت آغاز می‌شود. عفونت استخوان زیر لثه منجر به تخریب لثه و استخوان و عقب رفتن لثه از روی دندان می‌شود و در نتیجه پاکت‌های عمیق لثه شکل می‌گیرد. به علت دشواری تمیز کردن این پاکت‌ها، نقاط تجمع پلاک و باکتری می‌شوند و استخوان بیشتر تخریب می‌شود. در نهایت، با پیشروی بیماری ژنژیویت و تخریب بیشتر بافت لثه، دندان به سمت عقب حرکت می‌کند و در نهایت از دهان خارج می‌شود.
علل بیماری لثه
بیماری لثه عموماً پی‌آمد کوتاهی در رعایت بهداشت دهان و دندان است که اجازه می‌دهد باکتری‌های جرم و پلاک روی دندان باقی بماند و لثه‌ها را عفونی کند. البته عامل‌های دیگری نیز وجود دارد که خطر ابتلا به ژنژیویت و التهاب لثه را افزایش می‌دهد. شایع‌ترین عامل‌های خطر التهاب لثه عبارت است از:
- سیگار کشیدن یا جویدن توتون فرایند التیام یافتن لثه‌ها را مختل می‌کند.
- کج بودن، چرخیدن یا همپوشانی دندان‌ها فضاهای بیشتری را برای جمع شدن پلاک و جرم ایجاد می‌کند و تمیز کردن دندان‌ها و بین دندان‌ها را سخت‌تر می‌کند.
- تغییرات هورمونی دوران بلوغ، بارداری و یائسگی معمولاً خطر ابتلا به ژنژیویت را افزایش می‌دهد. بالا رفتن میزان هورمون‌ها رگ‌های خونی موجود در لثه‌ها را در برابر حملات باکتری‌ها و مواد شیمیایی آسیب‌پذیرتر می‌کند. درصد شیوع بیماری لثه در دوران بلوغ 90 ـ 70 درصد است.
- سرطان و درمان سرطان فرد را در برابر عفونت آسیب‌پذیرتر می‌کند و خطر ابتلا به بیماری لثه را افزایش می‌دهد.
- استرس واکنش ایمنی بدن به حملات باکتریایی را مختل می‌کند.
- نفس کشیدن از راه دهان به لثه‌هایی که لب‌ها روی آنها را نمی‌پوشاند، آسیب می‌زند و به التهاب و تحریک مزمن دامن می‌زند.
- تغذیه نامناسب، مانند رژیم غذایی سرشار از قند و کربوهیدرات و مصرف نکردن آب کافی خطر تشکیل پلاک را افزایش می‌دهد. به علاوه کمبود مواد مغذی مهم مانند ویتامین ث نیز فرایند التیام لثه‌ها را مختل می‌کند.
- دیابت ملیتوس یا شیرین گردش خون و توانایی التیام یافتن لثه‌ها را مختل می‌کند.
- مصرف داروهایی مانند داروهای ضدتشنج احتمال ابتلا به بیماری لثه را افزایش می‌دهد.
- مراقبت نکردن از دندان‌ها و مراجعه نکردن به دندانپزشک
- نقص در تولید آب دهان
آیا بیماری لثه باعث بوی بد دهان می شود؟
بوی بد دهان یا هالیتوز عموماً از بیماری‌های دهان و دندان مانند بیماری لثه نشأت می‌گیرد. باکتری‌هایی که به طور طبیعی در دهان وجود دارند، پلاک و جرم را تجزیه می‌کنند و در نتیجه‌ی این واکنش مواد شیمیایی آزاد می‌شود که بوی بدی دارند. جمع شدن پلاک روی زبان نیز یکی از علل بوی بد دهان است. چنانچه جرم و پلاک با مسواک زدن و نخ کشیدن منظم از روی دندان‌ها و زبان پاک شود، و جرمگیری انجام شود، بوی بد دهان نیز از بین می‌رود. به عبارت دیگر رعایت بهداشت ساده‌ترین راه برای رفع بوی بد دهان است که البته زمان‌بر است. متعهد بودن فرد به رعایت مداوم بهداشت دهان و دندان شرط اصلی از بین بردن بوی بد دهان است.
علائم، نشانه‌ها و ظاهر بیماری لثه
بیماران مبتلا به ژنژیویت معمولاً با نشانه‌ها و علائم زیر روبرو می‌شوند:
- لثه‌های متورم و به رنگ قرمز کمرنگی که به راحتی، حتی هنگام مسواک زدن یا نخ کشیدن خونریزی می‌دهد.
- طعم یا بوی بد دهان
- دیده شدن پلاک یا لکه‌های سفید روی زبان
- عقب رفتن لثه‌ها از روی دندان
- جمع شدن چرک بین لثه‌ها یا دندان‌ها
- شیوه قرار گرفتن دندان‌ها کنار هم تغییر می‌کند و دندان‌ها فاصله‌دار می‌شود.
- شیوه قرار گرفتن دندان مصنوعی تکه‌ای در دهان تغییر می‌کند.
عوارض التهاب لثه
همان طور که ژنژیویت پیشرفت می‌کند و به ژنژیویت مزمن تبدیل می‌شود، عوارض متعددی بروز می‌یابد؛ لثه‌ها تحلیل می‌رود و ریشه‌های دندان‌ها با کنار رفتن لثه‌های بیمار مشخص می‌شود. پاکت‌های عمیقی دور دندان‌ها تشکیل می‌شود که ذرات غذا و پلاک در آنها گیر می‌کند. چنانچه ژنژیویت پیشرفت کند و به پریودنتیت تبدیل شود، بافت لثه یا استخوان دور دندان از بین می‌رود و دندان لق می‌شود یا می‌افتد. این تغییرات به آهستگی یا به سرعت ایجاد می‌شود و بر چند دندان یا کل دهان اثر می‌گذارد. اگر بهداشت دهان و دندان تقریباً هیچ گاه رعایت نشود یا اگر نقصی در سیستم ایمنی بدن بیمار وجود داشته باشد، ژنژیویت زخم دهنده‌ی نکروزی حاد ایجاد می‌شود. این عارضه دردناک است و در اثر آن لثه‌ها ورم می‌کند، زخم می‌شود و بافت مرده آن پوسته پوسته می‌شود و می‌ریزد.
تشخیص بیماری لثه
علایم و روش‌های زیر کمک موثری به تشخیص بیماری لثه می‌کند:
- اندازه‌گیری لثه‌ها: دندانپزشک عمق پاکت‌های دور دندان‌ها را یک بار در سال با پروب پریودنتال اندازه‌گیری می‌کند. عمق پاکت‌های لثه‌های سالم یک تا سه میلی‌متر است. هرچه پاکت‌ها عمیق‌تر باشد، بیماری لثه شدیدتر است.
- رادیوگرافی: رادیوگرافی بایت وینگ سطح استخوان زیرین و تحلیل رفتن استخوان در اثر بیماری لثه را نشان می‌دهد.
- معاینه دندان‌های حساس: حساسیت دندان‌ها در ناحیه خط لثه می‌تواند علامت تحلیل لثه باشد.
- معاینه لثه‌ها: دندانپزشک خونریزی دادن، تورم یا قرمزی لثه‌ها را بررسی می‌کند.
روش‌های درمان بیماری لثه
درمان ژنژیویت با هدف تعیین و رفع عامل‌های خطری انجام می‌شود که فرد را مستعد بیماری‌های لثه ساخته است. اکثر این عامل‌ها را می‌توان با رعایت کردن مداوم و کامل بهداشت دهان و دندان و جرمگیری از بین برد.
- از بین بردن عامل‌های خطر: اگر عامل‌های خطری مانند سیگار کشیدن یا دیابت کنترل نشده وجود داشته باشد که خطر ابتلا به بیماری لثه را افزایش دهد، پرداختن به این عامل‌ها و رفع آنها لازمه‌ی موفقیت معکوس کردن بیماری ژنژیویت است.
- از بین بردن پلاک: پس از آن که دندانپزشک جرم و پلاک را از روی دندان‌ها پاک کرد، بیمار می‌تواند ناراحتی لثه را با مسواک زدن و نخ کشیدن بعد از هر وعده غذایی و استفاده روزانه از دهانشویه درمان کند.
- کنترل پلاک: بیمار باید تحت نظارت پزشک از پراکسید کاربامید 10% استفاده کند، ماده داخل تری‌هایی ریخته می‌شود که به طور سفارشی کاملاً اندازه دندان‌های بیمار ساخته شده است؛ قرار دادن این تری روی دندان‌ها به کنترل پلاک و سلامت لثه‌ها کمک می‌کند. این روش به ویژه برای بیمارانی مفید است که به دلایلی مانند بالا رفتن سن یا نیازهای خاص نمی‌توانند به خوبی از دندان‌های خود مراقبت کنند و به روش صحیح مسواک بزنند یا نخ بکشند.
- جرمگیری و روت پلنینگ: چنانچه ژنژیویت پیشرفت کرده و به پریودنتیت تبدیل شده باشد و پاکت‌های عمیقی وجود داشته باشد که تمیز کردن آنها سخت باشد، بیمار باید جرمگیری عمقی و روت پلنینگ را برای تمیز کردن دندان‌های اطراف پاکت‌های عمیق انجام دهد.
- درمان جراحی: گاهی اوقات لازم است که جراحی برای دسترسی پیدا کردن به تمام سطوح دندان‌ها انجام شود تا بتوان جرمگیری کاملی را انجام داد. این عمل جراحی فلپ لثه نامیده می‌شود و می‌توان آن را در کنار جراحی کاهش عمق پاکت انجام داد تا بیمار راحت‌تر بتواند ناحیه‌های دور دندان را با مسواک و نخ دندان تمیز کند. جراح لثه‌ها را بی‌حس می‌کند و سپس آنها را رو به عقب بالا می‌زند تا بتواند دندان را تمیز کند و استخوان را در صورت لزوم شکل دهد. جراح در مرحله بعد موقعیت لثه‌های دور دندان‌ها را تغییر می‌دهد تا پاکت‌های عمیق قبل از درمان از بین برود.
- پیوند بافت نرم: گرفت‌ها یا پیوندهای بافت نرم برای پوشاندن سطوح ریشه‌ی دندان‌هایی به کار برده می‌شود که در اثر تحلیل لثه مشخص شده‌اند. به این ترتیب مشکل حساسیت دندان‌ها برطرف می‌شود و از سطوح ریشه‌ای محافظت می‌شود که نرم‌تر هستند و تمیز کردن آنها دشوارتر است.
- لیزرتراپی: لیزرتراپی درمان دیگری برای ارتقاء سلامت لثه‌ها است. پاکت لثه با لیزر بافت نرم درمان می‌شود تا باکتری‌های مضر قرار گرفته در عمق پاکت‌های لثه از بین برود، بافت ناسالم برداشته شود و فرایند التیام تسریع شود.
درمان بیماری لثه در کودکان
کودکان باید مسواک زدن را از 12 ماهگی با مقدار کمی خمیردندان به اندازه نخود شروع کنند. نخ کشیدن نیز باید به محض بسته شدن فاصله‌ی بین دندان‌ها شروع شود. والدین باید برنامه‌ی رعایت بهداشت دهان و دندان را در آغاز کار در کودک نهادینه کنند تا کودک مسواک زدن و نخ کشیدن را در سال‌های آتی زندگی نیز از روی عادت و به درستی انجام دهد. به محض این که کودک توانست خودش به تنهایی مسواک بزند و نخ بکشد، والدین باید این وظیفه را به کودک محول کنند و خودشان فقط نظارت کنند تا مطمئن شوند که فرزندشان به درستی و به طور مداوم کارش را انجام می‌دهد. همچنین پس از آن که کودک دو ساله شد، باید به طور مرتب توسط دندانپزشک معاینه شود. پایبندی به این توصیه‌ها برای پیشگیری و درمان بیماری لثه‌ی اکثر کودکان مفید است. بیماری و التهاب لثه یکی از عوارض شایع دوران بلوغ است که به دلیل تغییرات هورمونی در بدن رخ می‌دهد. والدین باید بر رعایت بهداشت توسط فرزندان نوجوانشان نظارت داشته باشند و آنها را به طور منظم برای درمان بیماری لثه به روش جرمگیری به نزد دندانپزشک ببرند.
درمان بیماری لثه در دوران بارداری
بسیاری از بانوان باردار فکر می‌کنند که برای سلامت خود و نوزادشان باید در این دوران سرنوشت‌ساز از رفتن به دندانپزشکی خودداری کنند، حال آن که باید تا زمانی که به اندازه کافی قوی هستند و روی صندلی دندانپزشکی احساس راحتی می‌کنند، جرمگیری دندان‌ها را انجام دهند. مادران آینده در دوران بارداری در معرض خطر ابتلا به ژنژیویت بارداری قرار دارند. بافت‌های لثه به دلیل بالا رفتن هورمون‌ها در زمان حاملگی در برابر حمله‌ی باکتری‌ها و دیگر پاتوژن‌ها یا عامل‌های بیماری‌زا آسیب‌پذیرتر هستند. بانوان باردار حتی اگر در رعایت بهداشت دهان و دندان کوشا باشند، باز هم غالباً متوجه خونریزی دادن و ورم لثه‌ها می‌شوند. بنابراین لازم است که جرمگیری دندان‌ها در دوران بارداری بیشتر از مواقع عادی انجام شود تا خطر التهاب و بیماری لثه کمتر شود.
بررسی اثربخشی درمان‌های خانگی و طبیعی برای درمان بیماری لثه
شواهد موجود بیانگر موثر بودن درمان‌های طبیعی خانگی و بدون نسخه زیر در درمان بیماری لثه است:
- چای سبز دارای آنتی اکسیدان‌هایی است که التهاب بدن را کاهش می‌دهد.
- پراکسید هیدروژنی که در دهانشویه یا ژل‌هایی وجود دارد که با استفاده از تری‌های سفارشی مصرف می‌شود، به از بین بردن باکتری‌ها کمک می‌کند. البته مراقب باشید که این ماده را نبلعید.
- شستشوی دهان با آب نمک گرم التهاب را کاهش می‌دهد و باکتری‌ها را از بین می‌برد، البته مصرف روزانه آن به دندان‌ها آسیب می‌زند.
- اگر دندان‌ها را با آب و جوش شیرین مسواک بزنید، اسیدهای عامل بیماری لثه خنثی می‌شود.
- روغن‌کشی دندان‌ها (مالیدن روغن روی دندان‌ها یا استفاده به صورت دهانشویه): شواهد کمی وجود دارد که اثبات کند روغن کنجد یا روغن نارگیل به کاهش باکتری‌های مولد بیماری لثه کمک می‌کند، بااین حال روغن‌کشی کار متداولی است و برخی افراد با این روش بهبود یافته‌اند.
- همچنین توصیه می‌کنیم که بخش پیشگیری از بیماری لثه را نیز مطالعه کنید.
پیشگیری از بیماری لثه
پیشگیری از ژنژیویت و پریودنتیت در اکثر موارد بسیار ساده است. کنترل موثر پلاک بهترین روش برای پیشگیری از بیماری لثه است، برای این کار لازم است که مسواک بزنید تا پلاک از روی سطوح بیرونی دندان‌ها پاک شود و بین دندان‌ها را نخ بکشید تا ذرات غذا و پلاک از بین دندان‌ها خارج شود. مسواک برقی زدودن پلاک را از روی سطوح دور از دسترس دهان آسان‌تر می‌کند. شستشوی دهان با دهانشویه پس از مسواک زدن و نخ کشیدن به کاهش باکتری‌های عامل ژنژیویت کمک می‌کند. به جز رعایت کردن اصول بهداشت دهان و دندان، توصیه‌های زیر نیز برای غلبه بر عامل‌های خطری مفید است که احتمال ابتلا به بیماری لثه را افزایش می‌دهد:
- خواب/ استرس: سیستم ایمنی نقش بسیار مهمی در کنترل بیماری دارد، خواب کافی و کاهش استرس به بدن کمک می‌کند تا با بیماری لثه مقابله کند.
- ترک سیگار و دخانیات: سیگاری‌ها بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به بیماری‌های ژنژیویت و پریودنتیت هستند، بنابراین ترک سیگار نخستین گام برای داشتن لثه‌هایی سالم است.
- ارتودنسی یا بریس: پاک کردن پلاک از روی دندان‌های صاف و مرتب بسیار آسان‌تر از دندان‌های کج، نامرتب، شلوغ و به هم فشرده است. ارتودنسی تاثیر چشمگیری بر بهبود سلامت لثه‌ها دارد.
- تغذیه: کاهش مصرف مواد قندی و کربوهیدرات‌های تولیدکننده پلاک به کاهش پلاک روی دندان‌ها کمک می‌کند. رعایت یک برنامه غذایی سالم و متعادل برای سالم نگه داشتن سیستم ایمنی مفید است و آمادگی آن را برای مقابله با عفونت افزایش می‌دهد.
