آفت دهانی چیست؟
زخم‌های آفتی دهان، که به عنوان استوماتیت آفتی یا زخم‌های شانکر نیز شناخته می‌شوند، رایج‌ترین نوع زخم‌های مخاطی در حفره دهان هستند. این زخم‌ها بر روی غشاهای مخاطی داخل دهان شکل گردی می‌گیرند و معمولاً در نواحی نرم دهان مانند لب‌ها، گونه‌ها و قسمت زیرین زبان به وجود می‌آیند.
معمولاً زخم‌های آفتی خوش‌خیم و غیرمُسری هستند و به صورت زخم‌های منفرد یا خوشه‌ای ایجاد می‌شوند. علت دقیق ایجاد این زخم‌ها هنوز مشخص نیست، اما عوامل مختلفی مانند تغذیه نامناسب، استرس، تغییرات هورمونی، نارسایی ویتامینی، ضعف سیستم ایمنی بدن و عفونت‌های باکتریایی و ویروسی می‌توانند نقش داشته باشند.
در بیشتر موارد، زخم‌های آفتی به‌صورت عود کننده هستند و معمولاً در 7 تا 10 روز بهبود می‌یابند. درمان خاصی برای این زخم‌ها وجود ندارد، اما می‌توان با استفاده از محصولات ضدآفتاب دهانی، داروهای ضد التهاب و درد، شستشوی دهان با محلول‌های ضدعفونی کننده و تغییرات در رژیم غذایی، علائم آن‌ها را کاهش داد.
علائم آفت یا زخم دهانی
علیرغم اینکه زخم‌های آفتی (آفت دهان) علائم بسیار کمی دارند، اما با ایجاد زخم، ممکن است درد و سوزش در داخل دهان وجود داشته باشد. برخی افراد قبل از ایجاد زخم، احساس سوزش یا خارش در ناحیه مورد نظر داشته‌اند که ممکن است مقداری دردناک باشد. با ایجاد زخم، درد موضعی در درجات مختلف برای فرد به وجود می‌آید که ممکن است باعث مشکلات در خورد و نوشیدن غذا و نوشیدنی شود و تأثیرات منفی روی کیفیت زندگی فرد داشته باشد.
آفت دهان چگونه به نظر می‌رسد؟
زخم‌ها معمولاً کم‌عمق هستند و رنگ زرد کم‌رنگ دارند که معمولاً بعد از مدتی خاکستری می‌شوند. آن‌ها ممکن است به شکل حلقه‌های قرمز باشند یا زمانی که ملتهب می‌شوند کاملاً قرمز به نظر برسند.
درد آن بسته به محل قرارگیری زخم‌ها، هنگام خوردن، نوشیدن و صحبت‌کردن، ناراحت‌کننده است.
خوب است بدانید که در موارد شدید، زخم آفت می‌تواند منجر به تورم غدد لنفاوی، تب و خستگی فیزیکی یا بی‌حالی شود.
آفت دهان نشانه چیست؟ (علت آفت دهان)
علت ایجاد آفت دهان هنوز به طور دقیق مشخص نشده است، با این حال تصور می‌شود که زخم به واسطه یک یا ترکیبی از محرک‌های خارجی به وجود می‌آید. همچنین در برخی موارد، عوامل ژنتیکی نیز می‌توانند در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند. در حالیکه تقریباً ۴۰ درصد از افرادی که با آفت دهان مواجه می‌شوند، سابقه خانوادگی این بیماری را دارند.
آفت دهان در حدود یک نفر از هر پنج نفر رخ می‌دهد و معمولاً در سنین ۱۰ تا ۱۵ سالگی شروع می‌شود. این بیماری ممکن است در هر زمان ایجاد شود و ممکن است به صورت مکرر تکرار شود.
محرک‌های احتمالی زخم‌های آفتی عبارت‌اند از:
- استرس
- آسیب جزئی به داخل دهان، به‌عنوان‌مثال بر اثر بریدگی، سوختگی، گازگرفتن هنگام غذا خوردن، کار دندانپزشکی، استفاده از مسواک سخت یا دندان مصنوعی نامناسب
- گرایش خانوادگی
- سدیم لوریل سولفات (یک ماده فعال در برخی از خمیردندان‌ها و دهان‌شویه‌ها)، این ماده به‌عنوان یک ترکیب محرک شناخته نشده است، امّا زمان لازم برای بهبود زخم را طولانی می‌کند
- برخی غذاها و نوشیدنی‌ها مانند قهوه، شکلات، تخم‌مرغ، پنیر و همچنین خوراکی‌های اسیدی یا تند
- کمبود برخی ویتامین‌ها و یا مواد معدنی از جمله، روی، B12، فولات ( b9 )و آهن
- واکنش آلرژیک به باکتری‌های دهان
- استفاده از محصولات تنباکو
- تغییرات هورمونی مرتبط با بارداری
- داشتن سیستم ایمنی ضعیف به دلیل داشتن شرایط مزمن خاص (نقص ایمنی)
در این قسمت، موارد مهم را برای شما توضیح می‌دهیم.
استرس و آفت دهان
استرس یکی از دلایل شایع آفت های دهانی است. اگرچه استرس به‌صورت مستقیم باعث ایجاد آفت نمی‌شود، امّا شانس ابتلا به آن را افزایش می‌دهد و می‌تواند بر روند بهبودی آن‌ها تأثیر بگذارد.
همچنین زخم‌های دهان می‌توانند با تأثیر بر نحوه خوردن و نوشیدن، باعث ایجاد استرس شود.
برخی داروها
برخی داروها نیز با ایجاد زخم مرتبط هستند، بااین‌حال ممکن است همیشه باعث ایجاد انواع آفت نشوند.
این داروها شامل موارد زیر است:
- نیکوراندیل (Nicorandil)، دارویی که برای درمان آنژین صدری که یک بیماری قلبی است استفاده می‌شود
- ایبوپروفن و سایر داروهای ضدالتهابی، برای درمان جایگزین نیکوتین خوراکی
- داروهایی مانند آسپرین (اگر به‌جای بلعیدن در دهان حل شود)
- مواد مخدر غیرقانونی مانند کوکائین
بعضی بیماری‌ها
آفت دهان به ندرت، نشانه احتمالیِ چندین بیماری جدی است، بیماری‌هایی مانند:
- بیماری کرون
- سلیاک
- بیماری اچ‌آی‌وی (HIV/AIDS)
انواع آفت دهان
تفاوتی بین آفت دهان بزرگسال با افراد کم‌سن‌وسال وجود ندارد. از طرف دیگر، خوب است بدانید که آفت، شایع‌ترین نوع زخم دهان است، امّا تنها زخم دهان نیست!
در زیر با انواع آفت آشنا می‌شوید.
آفت جزئی
این‌ها رایج‌ترین نوع هستند. اندازه آن‌ها کوچک است و معمولاً کمتر از ۵ میلی‌متر قطر دارند. این آفت‌ها به‌صورت یک زخم منفرد یا خوشه‌ای تشکیل می‌شوند و درد زیادی ایجاد نمی‌کنند.
آفت عمده
آفت‌های عمده کمتر رایج هستند. قطر آن‌ها ۵ میلی‌متر یا بزرگ‌تر است و به‌صورت منفرد یا جفت تشکیل می‌شود. آن‌ها می‌توانند دردناک باشند، به‌ویژه هنگام خوردن یا نوشیدن. آفت عمده بین دوهفته تا چند ماه ادامه دارد.
زخم‌های هرپتی فرم (Herpetiform)
این زخم‌ها زمانی رخ می‌دهند که چندین ضایعه با هم ترکیب شوند و زخم‌های بزرگ به شکل نامنظم را ایجاد کنند. زخم هرپتی فرم، به دلیل شباهت ظاهری با تب‌خال به این نام خوانده می‌شود. زخم هرپتی فرم توسط ویروس هرپس سیمپلکس (Herpes simplex virus) ایجاد نمی‌شود.
پیشگیری از زخم‌های آفتی
برای کاهش احتمال شیوع زخم، به‌ویژه برای کسانی که سابقه زخم‌های آفتی مکرر دارند، اقدامات زیر توصیه می‌شود:
- اجتناب از خوراکی‌هایی که باعث ایجاد زخم در دهان فرد می‌شود
- تمرکز بر یک رژیم غذایی سالم و متعادل با مقادیر کافی از مواد مغذی و ویتامین‌ها
- رعایت بهداشت دهان و دندان و استفاده از مسواک نرم برای جلوگیری از تحریک
- کاهش استرس و داشتن خواب کافی
آفت دهان و ایدز
زخم‌های آفتیِ بزرگ، باعث درد قابل‌توجهی می‌شوند. این زخم‌ها در افراد آلوده به اچ‌آی‌وی، بیشتر از افراد دارای ایمنی مناسب، بروز می‌کنند.
آفت دهان و کبد
محققان دریافته‌اند که ضایعات مخاطی دهان در بیماران کبدی بسیار شایع‌تر است. میزان بزاق تولید شده توسط این بیماران، از حد متوسط کمتر است.
به گفته محققان، هرچه بیماری کبدی شدیدتر باشد، احتمال پوسیدگی و ازدست‌دادن دندان‌های فرد نیز بیشتر می‌شود.
آفت دهان و گوش درد
زخم دهانی که به‌عنوان آفت نیز شناخته می‌شود، احتمال ایجاد درد شدید گلو در یک طرف را دارد که اغلب با گوش درد نیز همراه است. البته آبسه لوزه هم دارای این علامت است. تمام این موارد را می‌توان با یک معاینه پزشکی تشخیص داد.
آفت دهان و سیگارکشیدن
سیگارکشیدن باعث بدتر شدن زخم‌ها می‌شود. نیکوتین موجود در دود سیگار، ممکن است میزان خونی را که به سمت دهان و لثه می‌آید، به‌شدت کاهش دهد.
این مسئله روند بهبود زخم‌ها، بریدگی یا خراش‌ها را طولانی‌تر می‌کند. درضمن سیگارکشیدن، احتمال عفونی شدن زخم را نیز بالا می‌برد.
زخم دهانی و سندرم بهجت (Behçet’s disease)
سندرم بهجت با التهاب در نواحی مختلف بدن مشخص می‌شود. سندرم بهجت توسط برخی از متخصصان، یک التهاب خودایمنی و برخی دیگر، یک اختلال التهابی در نظر گرفته می‌شود.
اختلالات خود التهابی مانند اختلالات خودایمنی، در اثر حمله بیش از حد سیستم ایمنی به بافت‌های بدن ایجاد می‌شوند. یکی از علائم متمایز سندرم بهجت، وجود زخم‌های آفتی در حفره دهان و همچنین زخم در سایر قسمت‌های بدن، از جمله اندام تناسلی و التهاب بخشی از چشم است.
باید دقت داشته باشید که زخم دهان بسیار شایع است، امّا سندرم بهجت بسیار نادر. تنها تعداد بسیار کمی از افرادی که زخم‌های دهان را تجربه می‌کنند به سندرم بهجت مبتلا می‌شوند.
آفت مداوم یا آفتوز پیچیده
آفتوز پیچیده به شرایطی گفته می‌شود که آفت‌های ثابت دهان یا زخم‌های مکرر دهان و ناحیه تناسلی، بدون داشتن سندرم بهجت به وجود می‌آید. حتماً زمانی که به آفتوز پیچیده مشکوک شدید، تحت‌نظر پزشک قرار بگیرید.
رفلاکس معده و زخم دهان
بیماری ریفلاکس معده که معمولاً به‌عنوان ریفلاکس اسید شناخته می‌شود، وضعیتی است که در آن، اسید معده به مری یا به‌احتمال کمتر، به داخل حفره‌ی دهان نیز نشت می‌کند.
اگر اسید وارد دهان شود، ممکن است به پوسیدگی مینای دندان بیانجامد. از طرف دیگر، زخم دهانی نیز ایجاد می‌کند. همچنین ممکن است باعث احساس گلودرد و در برخی موارد، التهاب و زخم‌های گلو و مری شود.
روش‌های درمان آفت دهان
روش‌های مختلفی برای درمان سریع آفت دهان وجود دارد که از بین آن‌ها، می‌توان به دارو یا قرص آفت دهان اشاره کرد.
گزینه‌های درمانی برای زخم‌های شدید دهانی شامل کورتیکواستروئیدهای موضعی (Corticosteroids)، آزاتیوپرین (Azathioprine)، داپسون (Dapsone)، کلشیسین (Colchicine)، پنتوکسی‌فیلین (Pentoxifylline)، تتراسایکلین خوراکی (Tetracycline) و تالیدومید (Thalidomide) است.
بعضی از پزشکان از آنتی بیوتیک برای درمان آفت دهان استفاده می‌کنند. البته تمام داروهای ذکر شده باید توسط دکتر دهان و دندان تجویز شود.
در ادامه با روش‌های مختلف درمانی آشنا می‌شوید.
ژل آفت دهان
مطالعات نشان می‌دهد که ژل کورکومین (جزء فعال ریشه گیاه زردچوبه)، یک روش درمانی مؤثر برای زخم‌های دهانی خفیف است. این ژل در دسته‌ی داروهای ضدالتهاب قرار می‌گیرد.
قطره آفت دهان
قطره‌های مختلفی برای درمان زخم‌های دهانی وجود دارد که یکی از این قطره‌ها، میرتکس نام دارد. شما می‌توانید این دارو را با تجویز پزشک، در تمام داروخانه‌های ایران تهیه کنید. میرتکس را با پنبه به مدت نیم ساعت روی زخم دهانی قرار می‌دهند. باید ۵ تا ۶ بار این کار را انجام دهید.
درمان خانگی آفت دهان
آفت دهان درمان خانگی و سنتی نیز دارد. برای کمک به تسکین درد و تسریع بهبودی در منزل، این نکات را در نظر بگیرید:
- دهان خود را بشویید. از آب‌نمک یا جوش شیرین برای شستشو استفاده کنید (یک قاشق چای‌خوری جوش شیرین را در ۲/۱ فنجان آب گرم حل کنید)
- از غذاهای ساینده، اسیدی یا تند که می‌توانند باعث تحریک یا درد بیشتر شوند، خودداری کنید.
- یخ را روی زخم‌های دهانی خود قرار دهید تا به‌آرامی ذوب شود.
- دندان‌های خود را به‌آرامی با استفاده از برس نرم و خمیردندانِ بدون کف، مسواک بزنید.
درمان آفت دهان با عسل
عسل خام برای درمان زخم‌های دهان، بهترین عملکرد را دارد. عسل به دلیل خواص ضدباکتریایی خود، به ناحیه آسیب‌دیده رطوبت می‌دهد و باعث جلوگیری از خشک‌شدن آن می‌شود. افزودن مقداری زردچوبه به عسلِ خام نیز برای درمان بسیار مناسب است.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در بیشتر مواقع، آفت دهان بعد از یک هفته بهبود می‌یابد. امّا اگر زخم‌های قدیمی یا جدیدی را تجربه می‌کنید که به صورت مکرر و مداوم ایجاد می‌شوند و بیش از دو هفته طول می‌کشند، حتماً برای جلوگیری از شدت بیماری، از یک متخصص مشورت بگیرید.
پزشک به‌صورت دقیق به شما توضیح می‌دهد که آفت دهان چیست و چگونه درمان می‌شود.
