تعریف دندان عقل
آنچه ما به عنوان “دندان عقل” می‌شناسیم در واقع دندانهای سوم مولر است. به طور معمول، هر فرد چهار دندان عقل در دهان خود دارد، اما در برخی از افراد تعداد کمتری وجود دارد. یک دندان عقل در بالا و یک دندان عقل در پایین در هر سمت دهان قرار دارد. این دندانها درون استخوان رشد می‌کنند، اما آخرین دندانهایی هستند که به طور کامل شکل می‌گیرند. رشد دندانهای عقل تقریباً از سن ۹ سالگی آغاز می‌شود. آنها در یک حفره کوچک شکل می‌گیرند و در داخل فک بالا و پایین رشد می‌کنند. ابتدا تاج دندانهای عقل رشد می‌کند و سپس در حدود سن ۱۴ سالگی به کاملی خود می‌رسند. در پایان دوران نوجوانی، حدوداً در سن ۱۸ تا ۱۹ سالگی، زمانی که ریشه‌ها تقریباً شکل می‌گیرند، دندانهای عقل شروع به بروز و خارج شدن از استخوان‌ها می‌کنند و به سمت داخل دهان حرکت می‌کنند. گاهی اوقات دندانهای عقل قادر به کامل خروج از لثه نیستند.
اکنون بد نیست که علت عدم رویش دندان عقل را بررسی کنیم برای این منظور ابتدا باید بدانیم که چطور داندن عقل بیرون می آید؟
رویش دندان های عقل
در حین اینکه ریشه های دندان عقل رشد می یابند، دندان در استخوان شروع به حرکت آهسته به سمت بالا می کند و فقط قسمت تاج دندان به داخل دهان راه می یابد. قسمت ریشه به سختی در داخل استخوان ثابت و محکم شده است.
تا سن ۱۹ سالگی فک تقریبا به اندازه کافی رشد می کند. بعضی از فکها به اندازه کافی بزرگ هستند تا اجازه بدهند که دندان عقل در آن فضا رشد کند. به محض اینکه تاجهای دندان عقل کاملا بیرون بیایند، دندان عقل میتواند در عمل جویدن شرکت کند، بنابراین اعتقاد بر اینکه همه دندانهای عقل بایستی کشیده شوند یک باور غلط است
نهفتگی دندان عقل
تا اینجا به طور اختصار یادآور شویم که اگر فضا به اندازه کافی برای درآمدن دندان عقل وجود داشته باشد این دندان به طور طبیعی رشد می یابد و در حفره دهان قرار می گیرد، اما وقتی فضا به اندازه کافی برای بیرون آمدن دندان عقل وجود نداشته باشد چه خواهد شد؟
پاسخ این است که دندان در داخل استخوان به دام می افتد که به آن دندان نهفته (impacted) نیز می گویند.
دندان نهفته می تواند موقعیت های متفاوتی داشته باشد که در این مورد می توانید مقالات زیر را مطالعه نمایید:
اما ریشه های دندان عقل نهفته معمولا به هم پیچیده و انحناء دار هستند که در این حالت خارج کردن دندان طولانی تر و دشوار تر خواهد بود.
باید توجه داشت که ریشه‌های دندان عقل ممکن است به صورت انحنا دار شده باشند، که این یک قاعده است و نه یک استثناء. در بعضی موارد، دندانهای عقل به صورت نیمه نهفته قرار می‌گیرند. دندانی که تاج آن به طور کامل خارج از لثه و استخوان قرار دارد، به عنوان دندان غیر نهفته شناخته می‌شود، در حالی که دندانهایی که نیمه نهفته یا کاملاً نهفته هستند، به عنوان دندانهای نهفته یا نیمه نهفته شناخته می‌شوند.
حالا سوال این است که چگونه یک دندانپزشک میتواند دندان عقل نهفته را در بیمار تشخیص دهد؟
در طول بررسی دهان و دندان و استفاده از تصاویر رادیوگرافی، دندانپزشک میتواند به وجود دندان عقل نهفته پی ببرد. این مهم است زیرا دندان عقل نهفته ممکن است باعث بروز مشکلاتی شود. بنابراین، نمی‌توان به راحتی از جمله “Let sleeping dogs lie” (بگذار سگ‌های خوابیده بخوابند) در مورد دندان عقل نهفته استفاده کرد.
مواردی که خارج کردن دندان عقل نهفته توصیه می شود :
1- عفونت لثه (یا Pericoronitis): این حالت در اطراف دندانهای عقل نهفته بسیار معمول است چون تمیز کردن آخرین دندان مشکل است بنابراین به راحتی ذرات غذایی و باکتریها در پشت دندان مولر دوم تجمع می یابند و باعث شروع عفونت در اطراف تاج دندان عقل نهفته می شوند. در این حالت لثه کاملا متورم می شود و همراه با درد زیادی خواهد بود. که اغلب مردم فکر می کنند این درد مربوط به بیرون آمدن دندان است.
۲- عفونت استخوان (Bone infection): اگر عفونت لثه درمان نشود می تواند به دندان عقل نهفته که در استخوان قرار دارد سرایت کند و باعث تخریب دندان و استخوان فکی که در اطراف آن قرار دارد بشود. عفونت استخوانی که عمیق باشد می تواند تا سالها پیشرفت کند بدون اینکه بیمار آنرا احساس کند. حتی می تواند این عفونت به دندان مجاور دندان عقل هم سرایت یابد و باعث شود که بیمار مجبور شود علاوه بر دندان عقل دندان مجاور را هم از دست بدهد.
3- عفونتی که از طریق استخوان وارد نواحی گونه یا گردن می شود
تورم صورت، تب بالا، مشکل باز کردن دهان و یا به سختی بلعیدن غذا ممکن است دلالت عفونت ناشی از دندان عقل باشد.
۴- آسیب به دندانهای دیگر (Damage to other teeth) : یک دندان مولر سوم نهفته می تواند یک فشار ثابت و دایم را روی پشت دندان مولر دوم ایجاد کند. این فشار به مدت طولانی باعث تخریب دندان مولر دوم می شود بدون اینکه بیمار ممکن است هیچ چیزی را احساس کند.
۵- کیست (cyst): در اطراف دندان عقل در داخل استخوان یک کیسه (sac) وجود دارد که به طور نرمال پس از رویش دندان عقل این کیسه ناپدید می شود. اما اگر دندان نهفته بماند. این کیسه باقی خواهد ماند و بوسیله مایعی که از نسوج اطراف به داخل آن وارد می شود پر می شود. این کیسه تبدیل به یک Cyst می شود که در واقع یک کیسه پر از مایع و غیر معمول است این cyst می تواند در طول رشد خود استخوان را تخریب کند.
6- درد (pain): یک دندان نهفته می تواند باعث درد عصبی بشود. بدلایل نامشخص، درد اناملایم تا شدید می تواند به سایر نقاط سر و گردن گسترش یابد. از جمله می تواند باعث سر درد، احساس درد در ناحیه گوش، درد در نواحی گردن و گلو و درد در نواحی دندانهای فک پایین و همچنین درد صورت و نواحی دندانهای فک بالا بشود.
در خصوص درد های دندانی روش های درمان آن می توانید مقالات زیر را بخوانید:
چرا دندان ها درد می گیرند و این درد در شب هنگام افزایش می یابد
درد دندان چیست و چگونه در منزل از درد آن خلاص شویم؟
۷- درمان قبل از پروتز: قبل از اینکه مریض به سن پیری برسد و یا پروتزی در دندان بگذارد دندان نهفته را باید خارج کرد، زیرا این دندان نهفته ممکن است بدلیل تحلیل استخوان به ridge نزدیک شده و باعث شود که بافت نرم بین این دندان و دندان مصنوعی دچار تروما شود و مرتب التهاب و عفونت در بافت نرم رخ بدهد و علاوه بر آن در سنین پیری ترمیم بافتها بخوبی صورت نمی گیرد و در صورتیکه تحلیل استخوان فک شدید باشد ممکن است هنگام خارج نمودن دندان عقل نهفته، فک بیمار دچار شکستگی شود. باید توجه داشت که در سنین پایین نیز اگر دندانهای نهفته ای که در زوایه فک قرار داشته باشند باعث کاهش ضخامت استخوان در این نواحی می شود و در نتیجه فک مستعد به شکستگی در اثر تروما خواهد بود البته لازم به ذکر است که بیشتر متخصصین پروتز ترجیح می دهند که دندانهای نهفته عقل بالا را در اواخر سنین جوانی در بیمارانی که نیاز به استفاده از پروتز را دارند به حال خود بگذارید تا خارج شوند. زیرا ممکن است عمل جراحی برای خارج کردن آن موجب از دست رفتن توبرایستی ماگزیلا بشود.
۰۸ حرکت دندانها (Tooth moveinent): در بعضی از موارد و فشار از ناحیه دندان مولر ثهفته باعث می شود که دندانهای دیگر به سمت خارج از خط. Occulusion فشار داده شوند. این مورد می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در جویدن بیمار بشود .
